Ostre zapalenie trzustki

Ostre zapalenie trzustki jest chorobą pojawiającą się nagle i przebiegającą gwałtownie. Od przewlekłego zapalenia odróżnia się gwałtownie postępującym uszkodzeniem narządu. Objawy powstają w wyniki przedwczesnej aktywacji enzymów trzustkowych (głównie trypsyny), która wywołuje uszkodzenie trzustki i niekiedy sąsiadujących narządów. Choroba u 60% pacjentów przebiega łagodnie. Powikłania występują rzadko, a śmiertelność nie przekracza 1%. Postać ciężka charakteryzuje się dramatycznym przebiegiem, występowaniem powikłań pod postacią martwicy, torbieli lub ropni oraz niewydolnością trzustki. Im cięższy przebieg tym większa śmiertelność, która utrzymuje się na poziomie 5-15%. U osób z grup ryzyka, np. pacjentów starszych, może sięgać nawet 20%.

Przyczyny ostrego zapalenia trzustki | Objawy ostrego zapalenia trzustki | Badania laboratoryjne | Badania obrazowe | Leczenie ostrego zapalenia trzustki

Przyczyny ostrego zapalenia trzustki

Choroba może mieć różne podłoże. Najczęściej przyczyną ostrego zapalenia trzustki są choroby pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych (najczęściej kamica dróg żółciowych) oraz nadmierne spożywanie alkoholu. Oba te czynniki odpowiadają za ok. 80% zachorowań. Pozostałe przypadki mogą się pojawić w wyniku urazu, zabiegów operacyjnych w obrębie jamy brzusznej i wad wrodzonych dotyczących budowy trzustki. Ostre zapalenie trzustki może towarzyszyć innym chorobom (nadczynności przytarczyc, hipertriglicerydemii, mukowiscydozie, bardzo rzadko w zapaleniom wirusowym i pasożytniczym) oraz może wystąpić po stosowaniu niektórych leków (np. glikokortykosteroidów, asparaginazy, azatiopryny). Ostre zapalenie trzustki może towarzyszyć również chorobom autoimmunologicznym, w przebiegu których dochodzi do uszkodzenia narządów organizmu przez własny układ odpornościowy (np. zespół Sjögrena, toczeń rumieniowy trzewny).

^ top

Objawy ostrego zapalenia trzustki

Jako pierwszy pojawia się nagły ostry ból brzucha, który jest zwykle bardzo silny. Ból umiejscowiony jest w górnej części jamy brzusznej, nieco po lewej stronie, czasami promieniuje do kręgosłupa. Ponadto występują nudności, wymioty i gorączka. Osłabienie lub zupełny brak perystaltyki jelit może wskazywać na porażenie jelit i ich niedrożność. Występuje zwiększone napięcie brzucha, ból przy badaniu i wyczuwalny opór w nadbrzuszu. Jest to spowodowane dużymi zmianami zapalnymi oraz powstawaniem martwicy tkanek. W ciężkich przypadkach dochodzi do przyspieszenia akcji serca, spadku ciśnienia krwi, zespołu zaburzenia orientacji, zaburzenia świadomości i wstrząsu. Jeśli przyczyną zapalenia trzustki jest choroba dróg żółciowych u chorych występuje żółtaczka. Rzadko pojawiają się podbiegnięcia krwawe wokół pępka lub w okolicy lędźwiowej oraz płyn w lewej jamie opłucnowej.

^ top

Badania laboratoryjne

We krwi obserwuje się zwiększenie aktywności enzymów trzustkowych. Bardzo czuły i swoisty jest pomiar aktywności lipazy. Aktywność amylazy wzrasta zarówno w surowicy jak i w moczu, ale zwykle powraca do normy po 48-72 godzinach od początku choroby pomimo jej trwania. Stężenie CRP (białek fazy ostrej) koreluje z ciężkością choroby. Podobnie jest z leukocytozą (zwiększona liczba białych krwinek). Wskaźniki uszkodzenia wątroby ulegają podwyższeniu, jeśli przyczyną zapalenia trzustki jest choroba dróg żółciowych (wzrost stężenia bilirubiny oraz aktywności ALT, AST, ALP).

^ top

Badania obrazowe

Najczęściej pierwszym badaniem jest USG, jednak nie jest ono zbyt precyzyjne i często z powodu obecności gazów jelitowych lub otyłości nie udaje się dobrze obejrzeć trzustki. Badanie to może uwidocznić powiększenie tego narządu, zatarcie jego granic, zmiany echogeniczności miąższu, kamicę żółciową oraz powikłania w postaci torbieli i ropni.

Lepszym badaniem jest tomografia komputerowa (TK) z podaniem środka cieniującego. Badanie to pozwala na ocenę zmian w jamie brzusznej i potwierdzenie występowania martwicy trzustki. Badanie to wykorzystywane jest do obliczenia wskaźnika ciężkości ostrego zapalenia trzustki (skala Balthazara). Jeśli u chorego występują przeciwwskazania do badania TK, wykonuje się rezonans magnetyczny.

Zdjęcie rentgenowskie (RTG) klatki piersiowej może pokazać wysięk opłucnowy lub niedodmę, a zdjęcie jamy brzusznej ujawnić niedrożność porażenną jelit, tj. poszerzenie pętli jelitowych, czy poziomy płynów w jelitach.

U chorych z żółciopochodnym ostrym zapaleniem trzustki wykonuje się zabieg endoskopowej cholangiopankreatografii wstecznej (ECPW). Jest to zabieg jednocześnie diagnostyczny i leczniczy. W pierwszym etapie wprowadza się endoskop do dwunastnicy w pobliże ujścia przewodów trzustkowych na brodawce Vatera. Następnie poprzez cienki przewód wypełnia się przewody trzustkowe i drogi żółciowe kontrastem i wykonuje zdjęcie RTG, na którym dokładnie widać przyczynę choroby. W czasie zabiegu możliwe jest nacięcie zwieracza brodawki większej dwunastnicy, tzw. zwieracza Oddiego (sfikterotomia) i umożliwienie odpływu zalegającej wydzieliny, usunięcie złogów z przewodów trzustkowych i dróg żółciowych, a nawet kruszenie kamieni (litotrypsja) i wykonanie drenażu torbieli trzustki.

^ top

Leczenie ostrego zapalenia trzustki

W pierwszej ostrej fazie całkowicie odstawia się normalne żywienie. Dzięki temu trzustka przestaje produkować sok trzustkowy, który uszkadza tkankę gruczołu, a niekiedy nawet okoliczne narządy. W miarę poprawy stanu pacjenta przechodzi się na specjalne mieszanki podawane dojelitowo przez sondę. Po ustąpieniu bólu rozpoczyna się normalne żywienie doustne podając pokarmy ubogotłuszczowe.

W zależności od stanu pacjenta podaje się dużą ilość płynów, elektrolity i mieszanki żywieniowe dożylnie. W niektórych przypadkach pacjent może wymagać podania koncentratu krwinek czerwonych. Jeśli wystąpi hiperglikemia podaje się insulinę. Wzrost stężenia glukozy w surowicy jest objawem niewydolności wewnątrzwydzielniczej trzustki.

Istotnym elementem terapii jest leczenie przeciwbólowe. Leki zwykle podaje się dożylnie. W niektórych przypadkach stosuje się ciągłą blokadę zewnątrzoponową, która nie tylko znosi ból, ale również poprawia przepływ krwi w obrębie jamy brzusznej.

Leczenie operacyjne jest poważnym zabiegiem. Operacja ma na celu usunięcie tkanki martwiczej. Zabieg operacyjny wykonuje się, jeśli martwica obejmuje co najmniej połowę trzustki lub nie ma poprawy stanu klinicznego po leczeniu zachowawczym. Zabieg operacyjny wykonuje się również wtedy, gdy dojdzie do zakażenia tkanki martwiczej. Operacja ma na celu usunięcie martwicy i zbadanie zakażonego obszaru. Dzięki temu ogranicza się rozprzestrzenianie stanu zapalnego w jamie brzusznej.

^ top

Choroby trzustki: Ostre zapalenie trzustki | Przewlekłe zapalenie trzustki | Rak trzustki (gruczolak) | Pozostałe nowotwory trzustki