Sok trzustkowy

Każdego dnia trzustka produkuje od jednego do czterech litrów soku trzustkowego w zależności od rodzaju przyjmowanego pokarmu. Sok trzustkowy jest najbardziej zasadowym płynem w organizmie ludzkim. Jego pH wynosi przeciętnie 8. Sok jest jasny, wodnisty z niewielką domieszką śluzów.

W skÅ‚ad soku trzustkowego wchodzi woda, elektrolity oraz biaÅ‚ko. WÅ›ród skÅ‚adników elektrolitowych dominujÄ… kationy (głównie sodu Na⁺ i potasu K⁺) i aniony (wodorowÄ™glanowe NCO₃^– i chlorkowe Cl^–). BiaÅ‚ko to głównie enzymy trawiÄ…ce skÅ‚adniki pokarmowe. Zawartość biaÅ‚ka w soku trzustkowym waha siÄ™ w granicach od 0,1% do 10% i zależy od czynnika pobudzajÄ…cego wydzielanie soku.

Enzymy trzustkowe dzieli siÄ™ na:

• enzymy proteolityczne, tj. trawiÄ…ce biaÅ‚ko (trypsyna, chymotrypsyna, elastaza, karboksypeptydazy A i B),
• lipolityczne, tj. trawiÄ…ce tÅ‚uszcze (lipaza trzustkowa, fosfolipaza, esterazy),
• glikolityczne, tj. trawiÄ…ce wÄ™glowodany (grupa alfa-amylaz trzustkowych).

Największą aktywność enzymatyczną wykazują lipaza, fosfolipaza i amylaza. Oprócz enzymów trawiennych trzustka wydziela również kofaktory, które wspomagają procesy trawienia. Przykładem kofaktora jest kolipaza, która aktywuje działanie lipazy. Trzustka produkuje również substancje hamujące działanie enzymów trawiennych w samej trzustce, np. inhibitor trypsyny. Substancje te zapobiegają samostrawieniu trzustki.

Większość enzymów trawiennych wydzielana jest w postaci nieaktywnej jako proenzymy. Są one aktywowane dopiero w jelitach pod wpływem enzymów uwalnianych w dwunastnicy lub na skutek działania trypsyny. Jedynie amylaza wydzielana jest od razu jako czynny enzym.

Trzustka produkuje sok trzustkowy pod wpływem bodźców pokarmowych. Poposiłkowe wydzielanie można podzielić na trzy fazy, które płynnie na siebie zachodzą: faza głowowa, żołądkowa i jelitowa. Faza głowowa pobudzana jest przez walory posiłków takie jak zapach, wygląd i smak posiłku. Faza żołądkowa zależy od procesu opróżniania żołądka i napełniania dwunastnicy kwaśną treścią pokarmową. Najważniejsza jest natomiast faza jelitowa, w której dużą rolę odgrywa układ cholinergiczny, hormonalny mający bezpośrednie połączenie z trzustką.

Bez enzymów trzustkowych proces trawienia, a tym samym pozyskiwania energii z pokarmu byłby niemożliwy. Jednakże sok trzustkowy jest tak bogaty w białko, że jego strata byłaby bardzo niekorzystna dla organizmu, dlatego białko wydzielone przez trzustkę do soku trzustkowego jest odzyskiwane. Ulega ono strawieniu i wchłonięciu, podobnie jak białko pokarmowe. Ten mechanizm zapobiega utracie aminokwasów. W przypadku istnienia przetoki trzustkowej (przewód wyprowadzający sok trzustkowy przez powłoki brzuszne) następuje bardzo duża utrata białka, co prowadzi do zakwaszenia i odbiałczenia organizmu.